دورۀ مادها  

اگر چه از این دوره اطلاعات زیادی در دست نیست ولی شواهد نشان می دهد که در این دوره موسیقی گسترش قابل توجهی داشته است.

 «هرودت» مورخ یونانی می گوید در دوره هخامنشی، نیایش های مذهبی مربوط به خدایان را با آواز و  بدون همراهی ساز انجام می دادند.

 در اوستا بخش اصلی کتاب به نام «گاتها» یا «گاثا» که مجموعه ای از شعر آزاد به نظر می رسد که با آهنگ و به صورت نیایش و با صوت خوانده می شد. در اوستا بارها توصیه شده که گاتها را با آواز بخوانید. واژه «گاه» به صورت پیوسته در موسیقی سنتی ایران به شکل پسوند در نام دستگاه های موسیقی آمده است مثل : سه گاه، چهار گاه و غیره.

 این واژه یادگار همان «گاث» یا «گات» است که در زبان پهلوی «گاس» و در فارسی دری به شکل «گاه» در آمد که به معنی سرود است.

ایلام (شوش)

بدون تردید می توان ایلام را یکی از نخستین کانون های هنر موسیقی در ایران زمین دانست.

 «فارمر» موسیقی شناس مشهور انگلیسی به استناد کتیبه های «سومری» و «اکدی» به این نتیجه رسیده است که در دوران «ایشنو شیناک» که از پادشاهان بود، عده ای از نوازندگان ایلامی هر پگاه و هر شامگاه در برابر معبد «ایشنو شیناک» موسیقی اجرا می کردند. ایشنو شیناک که نامش در اسامی بسیاری از فرمانروایان ایلامی دیده می شود، خدای مورد ستایش ایلامی ها بوده که مظهر قدرت و نگاهبانی شوش بوده و ظاهراً این اسم به عنوان تبرک روی پادشاهان گذاشته می شد.

 طبق نظریه فارمر می توان احتمال داد گونه «ایاز» موسیقی مذهبی شاید با نقاره زنی و همراه با نیایش بوده است.

 از موسیقی سازی یا همنوازی ایلام حجاری برجسته «کول فرعون» یا «فرح» به جا مانده که به عقیده فارمر در آن پیشوایان مذهبی در حال تقدیم قربانی نشان داده می شود و در این مراسم سه نوازنده ایلامی وجود دارند. یکی از آنها ظاهراً دف (دایره)  می زند و دو نفر دیگر نوعی چنگ می زنند، چنگی که فارمر آن را «ون» می گوید، همان سازی که در نگاره حجاری طاق بستان کرمانشاه از میراث هنری دوران ساسانی دیده می شود.

 کلمه چنگ به این دلیل است که چون این ساز با چوب درخت زبان گنجشک ساخته می شد آنرا در زبان پهلوی «وُن» یا «وون» می گفتند و در عربی به صورت «وَن» یا «صنج» و در نهایت «چنگ» نامیده شده است.

 سندی دیگر از دوران ایلام، تندیسی است از سفال که اکنون در موزه لوور پاریس نگاهداری می شود و نوازنده ایلامی نیمه برهنه ای را سرگرم  نواختن تنبور دسته بلند نشان می دهد. قدمت آن به هزاره دوم قبل از میلاد می رسد.

  .

  مجسمه سفالی نوازنده تنبور شوش 5533 ق م تندیسی از شوش (موزه لوبر)-