ریا و تزویر به معنی دوروئی و یا چند شخصیتی نیز اطلاق می‌شود و هم‌چنین می‌توانیم بگوئیم ریا نوعی حیله است و ما با حیله از خود شکلی غیر از آن‌چه هستیم نشان می‌دهیم. فرد ریاکار معمولاً دارای یک ترس درونی نیز هست که خود را به شکل و صورتی نمایان می‌کند که آن‌چه در حقیقت است پنهان بماند. مثلاً وقتی ما از امری احساس خطر می‌کنیم خود را پنهان می‌کنیم، می‌تونیم بگیم ریا و دوروئی هم نوعی پنهان شدن هست یا پنهان کردنِ حقیقت به‌دلیل ترس و وحشت، البته همیشه هم به‌دلیل ترس نیست، گاهی هم برای فریفتن دیگران برای سودجوئی نیز می‌باشد. پس می‌بینیم که ریا ریشه در عواملی چون سودجوئی، ترس و خلاصه عدم ایمان و اعتماد دارد. کسی که ایمان دارد نیازی به این ترفند و حقّه ندارد. ایمان به خداوند به ما اطمینانی می‌دهد که نیاز به نقش‌بازی کردن نخواهیم داشت. در لغت‌نامه دهخدا، ریا و تزویر را آراستن و نیکوکردن موضوعی و هم‌چنین آراستن و تزئین دروغ و مکر و فریب کردن، یا نفاق و دورنگی و فریب، حیله و نیرنگ معنی کرده است.

از طرفی هم می‌توانیم در مورد ریا و دورنگی از نقطه نظر روان‌شناختی این‌طور نگیم که یک موضوع تربیتی بوده و معمولاً انسان‌ها مورد تعلیم و تربیت نادرست قرار گیرد و هم‌چنین تعلیم و تربیتی که از روی ترس و وحشت باشد باعث بروز دورنگی و ریا در انسان‌ها می‌گردد. حتماً همه ما این تجربه را در زندگی خود داشته‌ایم که از بزرگترها یا اطرافیان و دوستان در جامعه شنیده‌ایم که یکدیگر را پنهان‌کاری و فریبتن دیگران یا از روی ترس یا به‌دلیل سودجوئی توجیه می‌کنند.

۲ـ آیا با ریاکاری می‌توان در زندگی موفق بود؟

شاید به ظاهر چنین به‌نظر آید، ولی در حقیقت چنین نیست. با ریا و دوروئی ما دیگران را شاید فریب دهیم، ولی خود و خدای خویش را هرگز نمی‌توانیم بفریبیم. انسان ریاکار به نوعی انسانی دروغ‌گو بوده، ریاکارای و دروغگوئی در وجود او همچون سمّی کشنده فعالیت خواهند کرد و بر روح و روانش تأثیر گذاشته و به او مرگ تدریجی می‌بخشد. من فکر می‌کنم همان‌طور که جسم مادیمان توسط بیماری‌ها و ویروس‌ها و میکروب‌ها دچار ضعف و به مرگ نزدیک‌ می‌شود، روح و روانمان هم با دروغ و ریا و تزویر به ضعف و تاریکی کشیده شده و به دره تاریک مرگ نزدیک می‌گردد. متأسفانه این روزها خیلی‌ها از ریا و تزویر و حقّه و دروغگوئی به زرنگی یاد کرده و غافل از این‌که چه آسیبی به روح و روان خویش خواهند رساند آن را به‌عنوان روش زندگی خود در پیش می‌گیرند و آن‌قدر در آن می‌مانند و براساس این روش بیمارگونه زندگی می‌کنند و دیگران را نیز تشویق به آن می‌کنند که کاملاً قبح آن از بین رفته و نه‌تنها آن را روشی اشتباه و نادرست نمی‌دانند که آن را زرنگی و زیرکی خود دانسته و در آن اصرار هم می‌ورزند.

امیدوارم روزی برسد که همه انسان‌ها و جوامع دست از روش‌های نادرست زندگی برداشته و به خودشناسی درست و صحیح از خود دست یابند تا بتوانند به زندگی که خداوند برایمان تدارک دیده دست یابند که آن، زندگی جاودان است.

۳ـ به‌نظر شما بدترین نوع ریاکاری چیست؟

همان‌گونه که در مورد ریاکاری صحبت کردیم به این نتیجه رسیدیم که ریاکاری و تزویر همان دروغ و فریفتن دیگران است و بدترین نوع فریب، فریفتن در معنویت است. یعنی این‌که ریاکاری در امور روحانی و معنوی و
سوء استفاده به واسطه امور درونی و روانی مثلاً وقتی ما خود دَم از روحانیت و معنویت بزنیم و در خفا و در
پشت پرده آن‌چه را منع کرده‌ایم انجام دهیم و از طرفی آن‌چه را که امر می‌کنیم، از انجام آن خودداری کنیم، دیگران را به اسم معنویت و روحانیت در بند کشیم و آن‌ها را مورد سوء استفاده قرار دهیم، بدترین نوع ریا و تزویر خواهد‌بود. همان‌گونه که حافظ هم در این مورد می‌گوید:

واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند        چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند

 و هم‌چنین عطّار نیشابوری چنین می‌سراید:

در شریعت حیله و تزویر نیست     هرکسی اندر شریعت پیر نیست

پس باید بسیار هوشیار و آگاه  باشیم به آن‌چه می‌گوئیم و توصیه می‌کنیم. ببینیم آیا به آن‌چه می‌گوئیم عمل هم می‌کنیم یا این‌که فقط امر و نهی کرده برای خودمان تبصره‌های خاصی گذاشته و قانون بر قانون یا حکم بر احکام می‌گذاریم. در جلوی مردم و در انظار عموم به نیکی رفتار کرده، ردای بلند می‌پوشیم و به روحانیت رفتار می‌کنیم و در حفا هر کاری که دوست داریم انجام می‌دهیم. همان‌گونه که خداوند می‌فرماید: «پس هرگاه صدقه می‌دهیم آن را با ساز و کرنا اعلام نکنیم، چنان‌که ریاکاران در خیابان‌ها چنین می‌کنند تا مورد ستایش مردم قرار گیرند، یقین بدانیم که آنان اجر خود را یافته‌اند.»

۴ـ با انسان ریاکار و دورو چگونه باید رفتار کرد؟

مهّم‌ترین کاری که نسبت به افراد ریاکار و دورو باید انجام داد، این‌است‌که از آن‌ها پیروی نکنیم و ما همچون آن‌ها نباشیم. به قول لقمان حکیم که می‌گوید: ادب از که آموختی؟ گفت از بی‌ادبان. ما هم می‌توانیم از آن‌ها بیاموزیم که همچون آن‌ها نباشیم و هم‌چنین می‌توانیم برایشان دعا کنیم که از این بیماری و مسمومیت نجات یافته و شفای خود را به‌دست آورند و به آن‌ها به چشم بیمارانی روحی روانی نگاه کنیم وقتی ما به آن‌ها به چشم بیمار بنگریم، اوّل این‌که به آن‌ها به دیده نفرت نمی‌نگریم و با نگاه ترحم و مهر برایشان دعا کرده و از خداوند نجات و شفایشان را خواهیم خواست و دیگر این‌که دست از قضاوت کشیده و آن‌ها را مورد داوری قرار نخواهیم داد و هم‌چنین این طرز نگرش به ما هم کمک می‌کند که از آن‌ها پیروی نکرده و به‌دنبالشان راه نیفیتم، بلکه هوشیاریم که ما به این مرض گرفتار نشویم و به قول حافظ شیرازی که چنین می‌سراید:

دور شو از برم ای واعظ و بیهوده مگوی        من نه آنم که دگر گوش به تزویر کنم

 برخورد دیگری که نسبت به انسان ریاکار بهتر است داشته باشیم این‌است‌که با او همنشین نشویم چون این بیماری بسیار مسری بوده و به مرور زمان و بدون این‌که متوجّه شویم بر ما نیز سرایت می‌کند، مگر این‌که کاملاً آگاه باشیم و با مراقبه با این‌گونه افراد مواجه شویم.

۵ـ آیا شما فرد ریاکار را یک بیمار می‌دانید؟

ببینید، من فکر می‌کنم بیماری یعنی آن‌چه که ما رو از حالت طبیعی خارج می‌کند و به مرور باعث ضعف و ناتوانی‌مان می‌شه. خب، ریا و دورنگی هم ما رو از حالت طبیعی خارج می‌کنه چون ما با ریا و دورنگی حقیقت وجودمان رو پنهان می‌کنیم و حالت طبیعی ما در پشت حیله ریا مخفی خواهد موند و از طرفی ما برای ریا و دورنگی انرژی بسیاری باید صرف کنیم، کلی دروغ باید بگیم و کلی نقش‌هائی رو باید بازی کنیم که از آنِ ما نیست و بعد از اون هم باید همیشه نگران این باشیم که نکنه دستمون رو بشه و لو بریم. خلاصه همه این‌ها اوّل از همه روی روح و روانمون تأثیر گذاشته و وجود روحانیمونو درگیر می‌کنه پس می‌تونیم ازش به‌عنوان یک بیماری
روحی روانی یاد کنیم.

هم‌چنین باید بگم که شروع این بیماری ریشه در کودکی داشته و از زمانی‌که ما کودک خود را برای بهتر جلوه کردن در میان خانواده و جامعه مجبور به نقش بازی کردن می‌کنیم و هم‌چنین وقتی کودک شاهد نقش بازی کردن والدین و بزرگترهایش است جریان بیماری در او آغاز می‌گردد.

پس به قول مولانا:

حیلت رها کن عاشقا دیوانه شو دیوانه شو        واندر دل آتش درآ پروانه شو پروانه شو